30 Yıldan Fazla Geçmesine Rağmen Etkisini Yitirmeyen Çernobil Faciasını Daha İyi Anlamanızı Sağlayan Bilgiler
26 Nisan 1986’da, o dönem Sovyetler Birliği’ne bağlı olan Ukrayna’nın başkenti Kiev’in 130 kilometre kuzeyindeki Çernobil kenti, insanlık tarihinin en vahim etraf felaketlerinden birine sahne oldu. Pripyat kenti yakınlarındaki Çernobil Nükleer Santrali’nin dördüncü reaktöründe yaşanan patlama sonucu çevreye, 1945’te Hiroşima’ya atılan atom bombasının 50 katına eşit ölçüde radyasyon yayıldı. Patlamanın akabinde radyoaktif husus yüklü bulutlar Türkiye dahil birçok ülkeyi etkiledi.
Çernobil nükleer santrali, şu an Ukrayna hudutları içerisinde yer alan, 1986 yılında reaktörlerde yaşanan patlama esnasında ise Sovyetler Birliği hudutları içerisinde yer alan güç santralidir.
Düşük güç ile azamî güç elde edilebilmesinin amaçlanması münasebetiyle meydana gelen Çernobil nükleer santrali patlaması, tüm dünya tarafından facia olarak nitelendirilmişti.
Çernobil nükleer santrali, kendisiyle birebir isme sahip olan kasabaya yakın bir pozisyonda bulunmaktadır.
Çernobil 1970’te açılmış bir nükleer santraldi. Ukrayna’nın kuzey bölgesinde, Kiev’e bağlı bir yerleşim ünitesinde bulunan bu santralde kaza günü dört reaktör etkindi. İkisinin inşaası ise sürüyordu.
Çernobil faciasının tesirleri, radyoaktif sızıntının yayılmasıyla birlikte insan üzerinde de görülmüştür.
Patlamanın meydana geldiği alan, olayın akabinde karantina altına alınmış ve o tarihten itibaren bölgeye girişler yasaklanmıştır.
Çernobil nükleer güç santralinin 4. ünitesinde meydana gelen kaza sonucu büyük ölçüde radyoaktif malzeme etrafa yayılmıştır.
Santralın 4. ünitesi rutin bakıma alınacağı vakit, durdurma süreçleri sırasında güvenlik tarafından kıymetli olan elektrik kesilmesi ile ilgili özel bir deneyin yapılmak istenmesi nedeniyle kaza olmuştur.
25 Nisan günü, dördüncü reaktör rutin bir bakıma girdi. Teknisyenler muhtemel bir güç kesintisine karşı bir deney yapmaya karar verdiler. Çok ağır sonuçları olacak bu deney için 23:00’da çalışmalar başladı.
26 Nisan 01:23’te, deney için koşulların oluştuğuna karar verildi ve düğmeye basıldı.
01:24’te ise, zıt giden bir şeyler vardı. Deney için devre dışı bırakılmış güvenlik sisteminden dolayı reaktörde önlenemeyen çekirdek yansımaları gerçekleşti, ısı ve güç bir anda kat be kat yükseldi.
Önü alınamayan artan buhar basıncı, reaktörün tonlarca yükteki çatısını havaya uçurdu. Reaktördeki zirkonyum ve grafit, yüksek sıcaklıktaki buharla karışınca, hidrojenler yanmaya başladı ve tüm santral alevler içinde kaldı.
Nükleer faciadan bir mühlet sonra Pripyat kentinde ve Çernobil nükleer santralinin etrafındaki 10 kilometrelik alanda yaşayanlar tahliye edildi.
1986 Mayıs ayında 30 kilometrelik bölgeden tahliye edilen şahısların sayısı farklı bilgilerde 116 bin ile 350 bin ortasında gösteriliyor.
Kazanın yol açtığı yangın 10 gün sürdü.
Patlamanın tesiriyle etrafa yaklaşık 380 milyon kuri (radyoaktivite birimi) radyasyon yayıldı. Yüzde 70’i Belarus, Ukrayna ve Rusya topraklarında yer alan 200 bin kilometrekarelik bir alan radyasyonun etkisi altında kaldı.
Kaza sonrası radyoaktif madde yüklü bulutlar Avrupa’da birçok ülkeye yayıldı.
Facia nedeniyle kaç kişinin hayatını kaybettiği günümüzde de tartışma konusu. Nükleer felaket, birinci anda santralde vazifeli 31 kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu. Lakin kazanın asıl yıkıcı tesirleri daha sonra ortaya çıktı.
Çernobil faciası birtakım bağımsız araştırmalara nazaran yaklaşık 200 bin kişinin direkt ya da dolaylı olarak vefatına sebep oldu.
Farklı datalara nazaran, facianın tesirlerini ortadan kaldırmak için yapılan çalışmalara Sovyetler Birliği’nde 600 bin ile 800 bin arasında görevli katıldı. Bu kişilerin 70 bininden fazlası kalıcı olarak sakat kaldı.
Maksim Kremen de 1986-1987 yıllarında bu çalışmalarda yer alan ve sonradan “onur madalyası” verilen kişilerden biriydi.
Kazanın etkileri nedeniyle Ukrayna’da 1,9 milyon, Belarus, Rusya, Ukrayna ve Avrupa ülkelerinde toplam 8,4 milyon kişi radyasyona maruz kaldı.
Felaketin tesirlerinin en ağır olarak görüldüğü ülkeler Ukrayna, Rusya ve Belarus’ta 2004 yılına kadar 18 yaş altı 4000 çocukta tiroit kanseri vakası görülmüştür.
Türk Tabipleri Birliği, facianın Türkiye’de bilhassa Doğu Karadeniz bölgesini etkilediğine ve bölgedeki kanser hadiseleriyle facia ortasındaki ilgi olabileceğine dikkati çekmişti.
Farklı yetkililer ise bölgedeki kanser hadiseleri ile facia ortasında münasebet bulunduğuna dair ispat olmadığını ileri sürmüştü.
Santralin yakınlarındaki Pripyat kenti ise “hayalet şehre” dönüştü. Facianın akabinde 2 gün içinde binin üzerinde otobüsle hemen boşaltıldı.
1986’dan bu yana da kimseye kapılarını açmıyor. Bilim adamlarına nazaran 900 yıldan evvel yaşanabilir bir yer olamayacak. Çünkü günümüzde buradaki radyasyon seviyesi olağanın 20-40 kat üzerinde. Tüm radyoaktif kalıntıların temizlenmesi içinse 48 bin yıl geçmesi gerekiyor.
Yasak bölgeye 30 kilometre arada polis denetim noktaları bulunuyor.
Ancak buna karşın kent bugüne kadar birçok kere soygun ve yağmalama hareketlerine sahne oldu. ‘Hayalet şehir’de bedelli eşyaların çalınmadığı neredeyse tek bir daire kalmadığı belirtiliyor.
Çernobil enkaz paklık ve lahit inşası çalışmalarına katılan araçlar bir daha kullanılmadı.
Nükleer facia sonrası yüksek radyasyona maruz kalan ormanlar, günümüzde ise adeta bir doğal hayat cennetine dönüşmüş durumda.
Bölgede pek çok yabanî hayvan ve yüzlerce kuş tipi hayat sürüyor. Araştırmalar, yüksek radyasyon ölçüsünün bugün Çernobil’deki yabanî tabiata önemli bir olumsuz tesiri olmadığını gösteriyor.
Olayın akabinde reaktörde vazifeli 6 çalışana, 2 ile 10 yıl ortasında mahpus cezası verilmiştir.
Bu olayın izlerini silmek için yapılan çalışmalara katılan yüz binlerce insan minnet duyulası bir yürek sergilemiştir.
Çernobil, Rusya’nın Şubat ayında başlayan Ukrayna işgali ile yeniden gündeme geldi.
Çernobil’de çalışan işçi, 1 Nisan 2022 prestijiyle eski nükleer santrali ele geçiren Rus askerlerinin bölgeden ayrıldığını söyledi.
Facianın günümüzdeki en değerli olumsuz tesiri;
Ukrayna ve Belarus sonları içinde yer alan yaklaşık 1 milyon hektarlık toprağın radyoaktif kirliliğin tesiri altında olması.
Çay, fındık üzere tarım eserleriyle, deniz eserleriyle kıymetli bir bölge olan Doğu Karadeniz, beklendiği üzere radyoaktif bulutlarla birlikte bir kirliliğe maruz kaldı.
Felaketi takip eden yılda, genetik ve botanik uzmanları, bölgedeki bitkilerin dev hastalığı mağdurları haline geldiklerini belirtti.
Çernobil bölgesinde tek bir nesle adapte olmuş ve ışına maruz kalmış bitkiler yetişti.
Bilim adamları, soya fasulyesini ışınlanmış bölgede yetiştirip, bu bitkilerin insan kanını radyasyondan muhafazaya yardımcı olanları da içeren kimi gözetici proteinler ürettiklerini belirtti.
‘Fitoremediasyon’ olarak bilinen bir süreçte, topraktaki toksinleri uzaklaştırmak için Çernobil’e kenevir ekilmiştir.
Aynı vakitte, etkilenen bölgede radyasyonla beslenen bir mantar üremiştir.
Uzmanlar, insanlık tarihinin en büyük etraf felaketi olan Çernobil faciasının izlerinin günümüzde yaratabileceği muhtemel risklerle ilgili daha fazla bilimsel araştırmaya gereksinim duyulduğunun altını çiziyor.
